विद्यावारिधि गर्ने पहिलो दृष्टिविहीन महिला

काठमाडौं। रिसाउँदा मान्छेको अनुहारको रंग कस्तो हुन्छ रु खुसी हुँदा रु छटपटीका बेलाचाहिँ कस्तो हुन्छ रु मौसमजस्तै बदलिरहने मान्छेको अनुहारबारे चितवनको भरतपुरकी लक्ष्मी पोखरेललाई सोध्नु अधर्म हुन्छ ।

स्कुल पढ्दाताका उनलाई कसैले यही प्रश्न सोधेको भए उनी भन्ने थिइन्, मान्छेको अनुहार कसरी संवेग, आवेग र अनुभूतिसँगै बदलिन्छ भनेर । स्कुल पढ्दासम्म उनको दृष्टि पूरै गुमिसकेको थिएन । उनी अक्षरसम्म चिन्थिन् । त्यतिबेला उनका निम्ति साँझ छिटो ढल्किन्थ्यो । अरू साथीहरू गाढा साँझसम्मै खेलिरहँदा उनी छामछामछुमछुम गर्नुपर्ने अवस्थामा पुगिसक्थिन् । तैपनि उनलाई थाह थिएन, आफ्ना निम्ति रात किन छिटो पर्छ रु बाआमाले पनि उनको कमजोर दृष्टिको समस्या बुझेका थिएनन् । कालोपाटीमा सरले लेखेका अक्षर उनी देख्दिनथिन् ।  

जन्मेदेखि नै लक्ष्मीका आँखाको दृष्टि कमजोर थियो । पाँच कक्षा पुगेपछि मात्रै उनले थाहा पाइन्, आफ्ना आँखामा समस्या अर्थात् ‘लो भिजन’ छ भनेर । सात कक्षा पुग्दा मात्रै उनका अभिभावकले थाह पाए, छोरीको आँखामा समस्या छ । आमाको हात पक्रेर काठमाडौंको तिलगंगा आँखा अस्पताल आएपछि उनले थाहा पाइन्, उनका आँखाको रेटिनामा समस्या रहेछ । डाक्टरले भने, ‘यस्तो समस्याको उपचार सम्भव छैन । उमेरको वृद्धिसँगै दृष्टि झनै कमजोर हुँदै जान्छ ।’ नभन्दै भयो पनि त्यस्तै, एसएलसी पास गर्दा उनले अक्षर चिन्नै छाडिन् । 

आँखा नदेख्ने भए पनि लक्ष्मीको आत्मविश्वासको पारो एसएलसीपछि झनै बढेको थियो । अक्षर नचिने पनि उनी लेख्न सक्थिन् । घुर्मैलो दृश्यका भरमा छामछामछुमछुम गर्दै उनले आफूलाई अगाडि बढाइन् । अरूले पढेको सुनेको भरमा, अरूले पढेर सुनाइदिएको भरमा उनले पढाइ अघि बढाइन् । स्नातक पढेपछि काठमाडौं आइन्, मामाघर बसेर त्रिभुवन विश्वविद्यालय केन्द्रीय विभागबाट इतिहासमा स्नातकोत्तर गरिन् । त्यसपछि चितवन फर्किन् । शैक्षिक उपाधि र आत्मविश्वासका भरमा भरतपुरको वीरेन्द्र क्याम्पसमा पढाउने काम पाइन् ।

केही साताअघि मात्रै काठमाडौंमा राष्ट्रिय नेत्रहीन संघबाट सम्मानित भएकी उनले सुनाइन्, ‘अरूले तैले सक्दिनस् भन्दा आफूलाई झनै ईख पलाउँदो रैछ ।’ यसरी आत्मविश्वासले सुरु भएको उनको विद्यावारिधिको यात्रा ५ वर्ष ६ महिनासम्म चल्यो । २०७१ भदौ २९ गते उनले त्रिविबाट ‘देवघाट धामको ऐतिहासिक तथा धार्मिक महत्त्व’ शीर्षकमा विद्यावारिधि सकेको प्रमाणपत्र हात पारिन् । 

यो बीचमा उनले गरेको संघर्षको व्याख्या थोरै शब्दमा गर्न सकिन्न । ब्रेललिपि नजान्ने र किताब पढ्न नसक्ने । यी दुई समस्याको चेपबाट पनि उनले अध्ययनलाई जारी राखिन् । उनका छोरीहरू आमालाई किताब पढेर सुनाउँथे । उनी ध्यानमुद्रामा सुन्थिन् । बेलाबेलामा त उनले किताब पढेर सुनाइदिने र अनुसन्धानका लागि मान्छे भेट्न सहजीकरण गरिदिनका लागि मासिक तलब दिएर सहयोगी नै पनि राखिन् । भनिन्, ‘सहयोगीले किताब नपढिदिएको भए, मान्छे भेट्न नसघाइदिएको भए कहाँ सकिन्थ्यो र रु’ १५ वर्षयता भरतपुरको वीरेन्द्र क्याम्पसमा पढाइरहेकी लक्ष्मीका आँखामा १५ प्रतिशत मात्रै दृष्टि बाँकी छ । 

(जनकराज सापकोटाको कान्तिपुरमा प्रकाशित लेख)