साउन ६, काठमाडौं । रामप्रसाद खरेल प्रदेश नम्बर एकको इटहरीमा वसेर साहित्य तथा पत्रकारिताको क्षेत्रमा क्रियाशिल छन् । रे पुस्तकवाट विशेष चर्चामा आएका उनि पछिल्लो समयमा कविताहरु मार्फत पनि चर्चामा छन् । काठमाण्डौका ठूला मिडियाहरुले नदेखेपनि पूर्वका प्रायजसो सवैखाले मिडियामा उनलाई सुन्न,पढ्न र देख्न पाइरहिन्छ । ओशो सन्यासी तीनै सञ्चारकर्मी तथा सर्जक रामप्रसाद खरेलसँग नेप्लीजवुमन डटकमा लागि उनको लेखनीको इतिहास, वर्तमान र भविष्यका वारेमा कुरा गरेपछि सरस्वती कटुवालले यो लेख तयार पारेकी हुन्।
“केवाट प्रेरणा पाउँनु भयो लेख्नलाई ?” शुरुवातमै धन्यवाद भन्छु यो वार्ताका लागि । यो प्रश्न मलाई हरेकजसो कुराकानीका वेला सोधिन्छ र मैले भन्दैपनि आएको छु । म सानो छदाको कुरा हो गाउँघरमा स्वास्थानीको व्रत लिएको देख्थे । एक महिनासम्म स्वस्थानीको व्रत हुन्थ्यो गाउँका अधिकाशं घरहरुमा । हाम्रो घरमा पनि आमा, दिदीहरुले स्वस्थानीको व्रत लिनुहुन्थ्यो । कथा दिनमा दुइचोटी वाचन हुन्थ्यो दिउँसो १२ वजे एकचोटी तुलसका मोठमा र राती कोठामा । दिउँसो आमाले पुजा गर्नुहुन्थ्यो अनि वुवाले स्वस्थानीको कथा पढ्नु हुन्थ्यो । व्रतको साङ्गेका दिन रातभर जाग्रम हुन्थ्यो । गाउँका मानिसहरु भेला भएर नाचगान गर्थे । रातभरमा स्वस्थानीको कथा पुरै भनिन्थ्यो । मलाई कथा मन पर्थ्यो । महादेव र सतीदेवीको कथाले अहिलेपनि मलाई खुव प्रभाव पारेको छ । यही पुस्तक हो मलाई लेखनमा पहिलो प्रेरणा दिने कुरा । त्योवेला मलाई के लाग्थ्योभने ओहो लेखक भनेको निकै ठूलो मान्छे हो रहेछ । वाल मस्तिष्क मलाईपनि लेखक वन्ने धुन आयो । लेखक हुँदा राम्रो सवैले पुज्ने मान्छे होइन्छ भन्ने कुराको छाप वसेछ ।
अर्को कुरा आमाले हरेक रात ओछ्यानमा सुनाउँने गाउँखाने कथा तथा लोककथाहरु हुन् मलाई लेखनमा प्रेरणा दिने कुरा । आमाले हरेक दिन एउटा न एउटा लोककथाहरु सुनाउनु हुन्थ्यो । सुनकेसरी रानीको कथा, तिलकेको कथा, वुढी बाख्रकीको कथा आदि । यस्ता लोककथाहरुले मलाई लेखनमा थप उर्जा भरेछ मैले थाहा नै नपाई । मलाई लाग्थ्यो आमा निकै राम्रो कथा वाचक हो । वहाँ राम्रो कथाकार हो । ती लोककथा हुन भन्ने कुरा त मलाई पछि मात्र थाहा भयो ।
यसरी मलाई स्वस्थानीको कथा र आमाले भन्ने लोककथाहरुले भित्रभित्र प्रभाव जमाएछन् । जुन प्रभाव म ठुलो हुदै गएपछि वाहिर आउन थाल्यो मेरो लेखनीमार्फत । मैले स्कुल पढ्दा देखि नै लेख्न थालेको हुँ अलिअलि । कविता र नाटक लेख्थे म स्कुले जीवनमा । म कक्षा दशमा पढ्दा नै मैले लेखेको एउटा पूर्णाङ्की नाटक मञ्चन गरिएको थियो मेरो लेखन तथा निर्देशनमा । त्यसमा मेरो अभिनय पनि थियो । पछि एसएलसी पास भएपछि पनि केही समय नाटकको क्षेत्रमा सक्रिय भए साथिहरुसगँ मिलेर । मैले लेखेका केही पूर्णाङ्की तथा एकाङ्की नाटकहरु मञ्चन भए । गाउँमा हामीले ५६ सालमा मञ्चन गरेको नाटक ‘लुटिएको प्रजातन्त्र’ ले निकै चर्चा पायो । नभन्दै हामीले नाटकमा भनेजस्तै ६३ सालमा आएर प्रजातन्त्र र राजतन्त्र सकियो । त्योवेला सगै नाटक गर्ने साथिहरु कोही पनि छैनन् अहिले कला, साहित्यको क्षेत्रमा । म चै केही लेखिरहेको छु । तर रंगमञ्चको क्षेत्रमा निरन्तर रहन सकिन् । इटहरी आएपछि पनि रंगमञ्चमा रुची थियो तर त्यस्तो संगत पाईन् । अहिले रंगमञ्च पनि पुरै सुस्ताएको छ ।
म किन लेखक भए भन्न सक्तिन तर लेखनले मलाई समाजमा चिनायो । मेरा लेखहरु, निबन्धहरु पढेर रुपान्तरण भयौँ भन्नेहरु पनि छन् । यसले खुशी दिन्छ । मप्रति मानिसहरुको चासो वढ्यो । लेखनभन्दा पहिले मैले थुप्रै फ्यानहरु चै मेरो रेडियो कार्यक्रम मार्फत कमाएको थिए । मेरो किताव तिनै फ्यानहरुले वढी किने र पढे । नयाँले पनि किने र पढ्े । ती थप मेरा फ्यान भए । रेडियो मेरो मुल कर्म हो । साहित्य लेखन साहयक जस्तो छ अहिले तर भविष्यमा पूरै लेखनमा नै जम्ने सोच छ । सायद म चालिस कटेपछि घरव्यवहार चलाउँन अरु काम गर्दिन् । पुरै समय लेखनमा लगाउँछु ।
लेखेरै बाँच्ने माहोल विस्तारै वन्दैछ नेपालमा पनि । लेखेरै बाँच्न सकियो भने चै साच्चै लेखक भएको महसुस हुन्छ होला । अहिले पनि अलिअलि रोयल्टी प्राप्त भएको छ । मेरा पुस्तकको बिक्री ठिकै छ । कम्तिमा पनि बर्षमा एउटा पुस्तक दश हजार प्रति विक्यो भने दश ओटा पुस्तक प्रकाशन गर्न सकियो भने बर्षमा एक लाख पुस्तक बिक्री हुन्छ । यसमा कुनै पुस्तकका संस्करणहरु नयाँ हुन्छन् कुनैका पुराना । आफ्ना सवै किताव गरेर बर्षमा लाख प्रति बिक्री भयो भने मज्जाले परिवार चलाउँन पुग्छ । अखवारी लेखन पनि गर्न सकिन्छ ।
जसरी सरकारी जागिर खाने मान्छे तलवले बाच्छ, किसान आफ्नो उत्पादनले बाच्छ, व्यापारी आफ्नो व्यापारले बाच्छ त्यसरी नै लेखक पनि आफ्नो लेखनले बाच्न सक्नुपर्छ । यदि लेखेर बाच्न सकिएन भने त्यो लेखन रहर मात्रै हुन्छ । नेपालमा चै के हो भने लेखक अर्कै पेशामा हुन्छ । कोही शिक्षक, कोही सरकारी जागिरे, कोही व्यापारी, कोही के । तीनै मान्छे लेखक, साहित्यकार पनि हुन्छन् । त्यसैले उसले लेखनलाई आर्थिक आयआर्जनमा जोडेर हेर्दैन् वरु अन्य पेशावाट कमाएको पैसा लेखनमा लगानी होइन् खर्च गर्छ । हाम्रो देश पूर्ण साक्षर पनि भइनसकेको देश हो । त्यसैले कम पुस्तक विक्छन् । विस्तारै पुस्तक विक्री वढ्दै जान्छ । जसरी दश बर्ष पहिले भन्दा अहिले वढेको छ । पुस्तक किनेर पढ्ने प्रचलन वा पठन संस्कृति पनि विस्तारै वढ्दैछ । पढ्ने संख्या वढन आर्थिक उन्नती पनि सगँसगै हुनुपर्दो रहेछ ।
हाम्रो तीतो सत्य के हो भने कलेज पढुनजेल आमावावुले दिएको सिमित पैसाले पुर्याउँनु पर्छ । पढाइ सकिन नपाउँदै कमाउँन कि विदेश जानुपर्छ कि वेरोजगार भएर वस्नुपर्छ । वा थोरै पारिश्रमिकमा काम गर्ने वाध्यता हुन्छ । हामीसँग समय पनि कम हुन्छ आर्थिक कम्जोरीका कारण । आर्थिक, सामाजिक र शैक्षिक विकास सगँसगै विस्तारै लेखकहरुका पनि दिन खुल्दै जान्छन् । लेखकले उज्जल दिनको लागि लेखनमा सक्रिय हुँदै थामिन सक्नुपर्छ । रहर र लहडमा भन्दा जिम्मेवारी वोध र व्यवसायिक हिसावमा लेख्नुपर्छ । ताकी लेखन नै पेशा वन्न सकोस् ।
एउटा शक्तिशाली र वहुप्रतिभाशाली लेखकका लागि के मात्र लेख्ने भन्ने हुदैन् । साहित्य र गैर साहित्य दुवैमा कलम चलाउँन सक्छ । साहित्यमा पनि वहुविधामा कलम चलाउँन सक्छ । कुन विधा राम्रो भन्ने हुँदैन् । यो हरेक मान्छेको फरक रुचीमा भर पर्छ । मेरो लेखनको वर्तमान ठिकै छ । साधनाले विस्तारै माझिदै जान्छ । मेरो परिवारमा कोही लेखक छैनन् । मेरो परिवारको इतिहास ज्योतिष, धामी र व्यापारीहरुको इतिहास हो । यसले म परिवारिक रुपमा लेखनको पृष्ठभूमीवाट आएको होइन् । मेरो परिवारको लेखनीको इतिहास मवाटै शुरु भएको हो । लेखनमा म हर्षित वा निराश दुवै छैन् । म मात्र लेखिरहेको छु अहिले । तर आधरभूमी ठिक तयार गरेको छु भन्नेमा कुनै शंका छैन् । म हतार नगरी आन्नदले विस्तारै काम गर्ने मान्छे हो । कही पुगिहाल्ने हतारो छैन् मलाई । मेरो भविष्य लेखनमै हुन्छ । अबका पाच बर्ष वा चालिस पुगुञ्जेलसम्म चै म परिवार पाल्न लेखन भन्दा मुल काम अरु नै गर्छु । हामी आर्थिक अवस्था कम्जोर भएकाहरुलाई लेखनमा मज्जाले उभिन त्यति सहजै पनि छैन् । तर आत्मविश्वासका साथ लेख्ने हो भने गाह्रो पनि रहेनछ ।
कुन मिडियाले चासो दियो दिएन त्यो महत्वपूर्ण कुरा होइन् । पाठकले कति चासोको साथ आफूलाई हेरिरहेका छन् भन्ने चै लेखकका लागि सवभन्दा वढी महत्पूर्ण हुन्छ । अब मिडियाले पनि चासो दिए भने सुनमाथि सुगन्ध हुन्छ । मेरो हकमा भन्ने हो भने पूर्वका सवै ९० प्रतिशत भन्दा वढी मिडियाले मलाई कभरेज गरेकै छन् । पुर्वका सवै टिभि, अधिकाशं रेडियो, अनलाईन, पत्रिका आदि सवैले । काठमाडौंका मिडियाले चासो नदिएका होइनन् होला उनिहरु मसम्म आइपुग्न नसकेका हुन् । मेरो मात्र होइन काठमाडांैमै वसेर लेख्ने वा काठमाडौसँग सम्पर्क भइरहनेलाई जति मजस्तो वाहिर वसेर लेख्नेलाई काठमाडौंका मिडियाले कभरेज गर्न सक्तैनन् । यो उनिहरुको क्षमताको कुरा हो । म पनि मलाई लेखिदेउ, देखाइदेउ भनेर काठमाडौं गएको छैन् । उनिहरु मसँग आइपुगेका छैनन् । तपाँइले भनेजस्तो हामीलाई वास्तै नगरेका हुन भने त्यो उनिहरुको समस्या हो मेरो होइन् । राम्रो मिडियाले जहिलेपनि फ्रेस म्याटर खोज्नुपर्छ । फ्रेस म्याटरमा उनिहरु चुक्छन् भने त्यो उनिहरुको व्यवसायिक समस्या हो ।
मेरो बारेमा थाहा नै पाउँनु पर्छ भन्ने जरुरी छैन् र सवैको बारेमा थाहा पाएर सम्भव पनि छैन् होला । तर पूर्वका मिडियाहरुले के गरिरहेका छन् भन्ने कुरा चै काठमाडांैले विचार चै गर्नुपर्छ जसरी काठमाडांैलाई पुरा देशले विचार गरिरहेको हुन्छ । म काठमाडांैका मिडियामा नजानु वा जान नसक्नुमा भौगोलिक दुरी पनि हो । यसलाई भौगोलिक पहुँच पनि भन्न सकिन्छ । बर्षमा एक पटक काठमाडांै गइन्छ त्यो पनि अफिसको कति काम वोकेर । त्यसमा पारिवारिक भेटघाट । मिडिया धाउँने समय पनि हुँदैन् । म जान सकेको भएपनि राम्रो नै हुन्थ्यो । आखिर लेखकलाई मिडिया चाहिन्छ, मिडियालाई पनि लेखक चाहिन्छ । कसैले कसैलाई इग्नोर किन गर्नु ? कभरेज नहुदैमा एउटाले अर्कोलाई इग्नोर गर्यो भन्ने अर्थमा वुझन हुँदैन् । विस्तार ठूला मिडिया हाउँसहरुको पनि मजस्ता चुपचाप लेखिरहनेहरुप्रति ध्यान जाला । खोज्दै जादा कतै हामीलाई पनि भेट्लान् ।
माया त आफ्ना सवै सृजनाको हुन्छ । तर सवै सृजना उतिकै बाँच्दैनन् । रे वाट म निकै चिनिए । पछिल्लो समय अक्षरमा मान्छे कविता संग्रह भित्रको मेरा बा शिर्षकको कविताले निकैको मन जित्यो । मेरो रेडियो कार्यक्रमका आफ्नै फ्यानहरु पनि छन् ।
म कसैको बारेमा पनि नकारात्मक टिप्पणी गर्न चाहन्न् । कहिलेकाही चै वाध्य भएर विरोध गर्नै पर्ने पनि हुन्छ । मलाई पूरै मन पर्ने वा मन नपर्ने कोही लेखक, कवी छैनन् । कसैका पनि सवै रचना उतिकै प्रभावशाली र राम्रा हुन् सक्तैनन् । एउटै कविका पनि कुनै कविता मन पर्छन् कुनै पर्दैनन् । कसकोभन्दा मेरो राम्रो वा नराम्रो भन्ने होइन् । सृजना भनेकै अरुको भन्दा फरक हुनु हो । सृजना तुलनात्मक नहोला । वा सृजना तुलना नगरे पनि हुन्छ ।
तपाईको प्रश्न निकै गम्भिर छ कि किन लेख्नु हुन्छ ? तपाइले लेखेकै कारण के भयो समाजमा ? यस्ता गम्भिर प्रश्नको जवाफ सतही रुपमा दिनु ठिक नहोला । मलाई त के लाग्छभने यी प्रश्नको जवाफ दिने मेरो समय नै भएको छैन् । केही बर्ष अझै साधना गरौ अनि भनौला । के दिव्यज्ञान आउँछ । अहिले साधनाको प्रथम तहमा छु । माथि उक्लिनु धेरै बाँकी छ । लेख्न थालेको वीस बर्ष भयो भनेर हुँदैन् । आफ्नो लेखनको समाजमा कहिलेदेखि वहस शुरु भयो भन्नेमा हेक्का राख्नु पर्छ । स्कुले जिवनमा सवैले केही न केही लेखेकै हुन्छन् । मेरो लेखनका बारेमा समाजमा मजाले वहस नै हुन थालेको छैन् । तीन करोड नेपालीमा भर्खर दुइचार हजारले मलाई पढेका छन् । केही लाखले मेरो आवज सुनेका छन् रेडियो मार्फत । लेखनको परिणाम आउँन लामो समय पर्खनै पर्छ । यो पानी उमाले जस्तो तत्काल परिणाम देखिहाल्ने साधना होइन् । लामो समय साधना गर्न नसक्ने लामो समय बाँच्ने लेखक पनि हुन सक्तैन् । हामीले एउटा पुस्तक चर्चित भयो भन्दैमा, एउटा दुइटा कविता चर्चित भयो भन्दैमा हौसिहाल्नु हुन्छ जस्तो लाग्दैन् मलाई । कति समय टिक्छ भन्ने हो ।
लेखनमा मान, सम्मान, पुरस्कारको पनि आफ्नै महत्व हुन्छ । तर यीनै कुरामा फोकस भएर लेख्नेहरु चै खासै लेखक हुन्छन् जस्तो लाग्दैन् । लेखन भनेको पनि साधना हो ध्यान जस्तै । साधक विस्तारै लोभ र मोहवाट मुक्त हुँदै जान्छ । सामन्य मानिसभन्दा अलिक माथि उठेर लेख्न सकियो भने त्यसको उचाई पनि त्यस्तै हुन्छ नि होइन् र ?
म लामो यात्रामा निस्केको यात्री हुँ । अहिले भर्खर प्रस्थान विन्दुमा छु । लक्ष्यमा पुगेपछि त्यो खुशी मैले वाँड्ने भनेकै मेरा प्रिय पाठकहरुसँगै हो । तपाईहरुको साथ, हौसला र प्रेम चाहिएको छ यो वेला मलाई । सदैव तपाईहरुसँग मैले माग्ने पनि यही नै हो । जसरी मेरो यात्राको प्रस्थान विन्दुमा तपाँइहरु हुनुहुन्छ त्यसरी नै अन्तिम विन्दुमा (लक्ष्यको विन्दुमा) पनि तपाइहरु नै हो हुने ।
लेखनको लामो यात्रा त्यती सहज छैन् रपनि म अथकित पाइलाहरु लिएर अघि वढने साहस गरेँ । जो हिडिरहन्छु................................।